Khi bạn quẹo vào một ngả rẽ
Và bạn gặp lại chính mình
Thì đó là khi bạn biết rằng
Bạn đã quẹo vào mọi ngả rẽ
—-
Phan Quỳnh Trâm dịch từ “Final Curve” trong Hughes L., The Collected Works of Langston Hughes: The poems, 1941-1950, University of Missouri Press, 2001
phan quỳnh trâm | quincy phan 
Từ ngã (dấu ngã ~) rẽ thấy trong vài từ điển tôi có, nhưng không có từ ngả (dấu hỏi) rẽ dùng trong bài dịch trên. Cụm từ “mọi ngả rẽ” trong câu cuối của bài dịch khiến độc giả có thể cảm nghĩ khác ý Final Curve là tựa đề của nguyên tác. LGĐ
LikeLike
Cảm ơn bạn đã góp ý. Dưới đây là một bài trên trang “Tiếng việt giàu đẹp giải thích về sự khác nhau giữa “Ngã” và “ngả”. Mời bạn đọc:
NGẢ” VÀ “NGÔ
Khi nói về đường đi, ta thường dễ bị nhầm giữa hai từ: “ngả” và “ngã”. Ví dụ: “mỗi người mỗi ngả” và “mỗi người mỗi ngã”, đâu là cách dùng chính xác?
Để làm rõ điều này, chúng tôi xin được dẫn cách giải thích của từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên. Tư liệu này có giảng: “Ngả (danh từ): Đường đi theo một hướng nào đó, phân biệt với những đường đi theo hướng khác. Tới đây đường chia làm hai ngả. Mỗi người đi một ngả… Ngã…: Chỗ có nhiều ngả đường, ngả sông toả đi các hướng khác nhau. Ngã năm. Ngã ba sông”. Như vậy “ngã” (thường phải kèm theo số) là từ để chỉ chỗ giao nhau của nhiều con đường, con sông,… còn “ngả” là một nhánh đường, nhánh sông của “ngã”.
Hiểu như thế, ta có thể thấy “mỗi người mỗi ngả” mới là cách dùng đúng chứ không phải “mỗi người mỗi ngã”, vì đây là cụm từ biểu diễn việc nhiều người vốn ở cùng một nơi nhưng lại chia tay để đi về nhiều hướng. Vậy còn “ngả rẽ” và “ngã rẽ” thì sao? Căn cứ vào định nghĩa của từ điển tiếng Việt ở trên thì “ngả rẽ” và “ngã rẽ” đều có thể được chấp nhận, nhưng hai từ này có nghĩa hoàn toàn khác nhau. “Ngã rẽ” là chỗ giao nhau của nhiều nhánh đường, nhánh sông (như ngã ba, ngã tư), còn “ngả rẽ” là một trong những nhánh đường, nhánh sông đó.
Tới đây cách dùng “ngả” và “ngã” đã rõ. Nhưng sẽ thú vị hơn nếu ta biết được rằng liên quan tới đường đi, ngày trước chỉ có “ngả” chứ không có “ngã”. Thật vậy, Đại Nam Quốc Âm Tự Vị của Huỳnh Tịnh Của xuất bản vào cuối thế kỷ 19 có giảng: “Ngả: Nhánh đàng đi, chỉ về phía nào, ngõ nào. Ngả nào: đường nào. Ngả ba: Chỗ đường phân ra làm ba”. Việt Nam tự điển của Hội Khai Trí Tiến Đức xuất bản năm 1931 cũng đồng tình: “Ngả: Nẻo, phía. Đi ngả nào. Ngả ba: chỗ đầu ba con đường giao với nhau”. Trong hai tư liệu này ta không thấy có nghĩa nào của “ngã” liên quan đến đường đi cả.
Như vậy có thể thấy ban đầu chỉ có “ngả” để chỉ chung cả các nhánh đường, nhánh sông và chỗ giao nhau giữa chúng. Sau này phần vì lưu truyền tam sao thất bản, phần vì để đọc cho thuận miệng nên người ta mới có thêm từ “ngã” biến âm của “ngả” và bắt đầu sử dụng cách phân biệt như từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên trình bày.
🍀 Theo dõi trang Tiếng Việt giàu đẹp – Giải chữ giữ đời để biết thêm nhiều kiến thức thú vị về tiếng Việt.
Nội dung: Lê Trọng Nghĩa
LikeLike