Khi Những Cây Đại Thụ Ngã Xuống | When Great Trees Fall – Maya Angelou

MAYA ANGELOU
(1928-2014)

Maya Angelou, tên thật Marguerite Ann Johnson, sinh ngày 4 tháng 4 năm 1928, mất ngày 28 tháng 5, 2014, là một trong những nhà thơ lớn nhất của Mỹ trong nửa sau thế kỷ 20. Hoạt động của bà bao trùm lên nhiều lãnh vực khác nhau, từ việc tranh đấu cho nhân quyền, đặc biệt quyền của người da đen (chung với Martin Luther King) đến việc viết kịch bản cho phim truyện và phim truyền hình, viết tiểu luận phê bình, nhưng bà nổi tiếng nhất trong hai thể loại chính là viết tự truyện và làm thơ.  Bộ tự truyện của bà gồm 7 cuốn, trải dài từ Arkansas đến Phi châu và cuối cùng quay lại Mỹ, từ chiến tranh thế giới lần thứ hai đến thời điểm Martin Luther King bị ám sát, được đánh giá rất cao không những về tư liệu mà còn về phương diện thẩm mỹ. Bà nhận được rất nhiều giải thưởng quan trọng của Mỹ và nhiều bằng danh dự từ các trường đại học nổi tiếng trên thế giới.

Bà mới qua đời hôm qua. Sự ra đi của bà chắc chắn để lại nhiều khoảng trống trong tâm hồn nhiều người như điều bà đã bộc lộ trong bài thơ “Khi những cây đại thụ ngã xuống” dưới đây.

KHI NHỮNG CÂY ĐẠI THỤ NGÃ XUỐNG

Khi những cây đại thụ ngã xuống,
đá trên những ngọn đồi xa rùng mình ,
những con sư tử rạp người
sau những lùm cỏ cao,
và cả voi
cũng ì ạch tìm nơi ẩn náu.

Khi những cây đại thụ ngã xuống
trong những cánh rừng, 
những vật nhỏ xíu rúm mình im lặng ,
giác quan của chúng
bị xói mòn còn hơn sự sợ hãi.

Khi những tâm hồn vĩ đại chết đi,
không khí xung quanh chúng ta trở nên
sáng tỏ, hiếm hoi, thanh sạch.
Chúng ta hít hơi thở ngắn.
Đôi mắt chúng ta, trong khoảnh khắc ,
nhìn bằng
sự trong suốt bị tổn thương.
Trí nhớ chúng ta, đột nhiên sắc nét,
dò xét,
gặm nhấm từng chữ tử tế
không được nói ra,
những cuộc tản bộ đã được hứa hẹn
mà chẳng bao giờ có thể thực hiện.

Khi những tâm hồn vĩ đại chết đi,
thực tại của chúng ta bị buộc với
họ, rời khỏi chúng ta
Tâm hồn của chúng ta,
phụ thuộc vào
sự nuôi dưỡng của họ,
bây giờ co rút lại, nhăn nhúm.
Tâm trí của chúng ta, định hình
và thông tri bởi
sự rạng ngời của họ,
sụp xuống.
Chúng ta không bị điên loạn
giảm thiểu đến mức vô minh không tả được
của những hang động
tối tăm, lạnh lẽo

Và khi những tâm hồn vĩ đại chết đi ,
sau một thời kỳ nở hoa hòa bình,
từ từ và mãi mãi
một cách không đều đặn. Không gian lấp đầy
bằng một thứ
điện chấn nhẹ nhàng.
Các giác quan của chúng ta, được phục hồi , chẳng bao giờ
được như cũ, thì thầm với chúng ta.
Họ đã tồn tại. Họ đã tồn tại.
Chúng ta có thể là.
Chúng ta là và chúng ta tốt hơn.
Bởi vì họ đã tồn tại.

————————-

Phan Quỳnh Trâm dịch từ “When Great Trees Fall” trong Maya Angelou, The Complete Collected Poems (New York: Random House, 1994), tr. 266.

 WHEN GREAT TREE FALLS

When great trees fall,
rocks on distant hills shudder,
lions hunker down
in tall grasses,
and even elephants
lumber after safety.

When great trees fall
in forests,
small things recoil into silence,
their senses
eroded beyond fear.

When great souls die,
the air around us becomes
light, rare, sterile.
We breathe, briefly.
Our eyes, briefly,
see with
a hurtful clarity.
Our memory, suddenly sharpened,
examines,
gnaws on kind words
unsaid,
promised walks
never taken.

Great souls die and
our reality, bound to
them, takes leave of us.
Our souls,
dependent upon their
nurture,
now shrink, wizened.
Our minds, formed
and informed by their
radiance,
fall away.
We are not so much maddened
as reduced to the unutterable ignorance
of dark, cold

And when great souls die,
after a period peace blooms,
slowly and always
irregularly. Spaces fill
with a kind of
soothing electric vibration.
Our senses, restored, never
to be the same, whisper to us.
They existed. They existed.
We can be. Be and be
better. For they existed.