ADONIS (1 January 1930 ~ )
Lời giới thiệu:
1.
Adonis được xem là nhà thơ lớn nhất ở Syria hiện nay. Từ năm 2003 đến nay, ông liên tục được đề cử cho giải Nobel văn chương. Ông kết hợp được trong thơ tư tưởng sâu thẳm và những cảm xúc nồng cháy, văn hóa Ả Rập và văn hóa Tây phương, tính chất tiền phong và tính chất trữ tình. Ông thường viết về tình yêu với một cách nhìn rất thơ mộng:
Bác thợ may ơi, tình yêu của tôi bị rách bươm – bác có thể vá lại giùm?
– Vâng, nếu anh có những sợi chỉ của gió.
(“Tailor, my love is torn-can you sew it for me?”
“Only if you have threads of wind.”)
(Adonis, trans. by Boullata et al, 2003: 72)
Khi viết về tình yêu, Adonis hay nhắc đến thân thể. Với ông, thân thể là nguồn suối của sự hiểu biết, là không gian để những kẻ yêu nhau khám phá. Ông tin sự sáng tạo không những giải phóng tâm hồn mà còn giải phóng cả cơ thể (Creativity liberates not just the ‘soul’ but also the body). Trong một bài thơ, ông viết: “Và thân thể là bí tích rửa tội của tôi” (And the body is my baptism). Trong bài thơ “Một người đàn bà và một gã đàn ông” dưới đây có lẽ không có tình yêu. Hai người nam và nữ gặp gỡ nhau một cách tình cờ có lẽ ở một chỗ ăn chơi nào đó. Nhưng ý nghĩa của bài thơ không dừng lại ở chuyện xác thịt dung tục. Ngược lại, nó mở ra những ám ảnh đầy tính chất siêu hình.
Về hình thức, đặc điểm đáng chú ý nhất trong bài thơ này là sự đối thoại. Adonis muốn tận dụng ngôn ngữ đối thoại hàng ngày để gợi ra những gì mênh mông hơn các câu chuyện hàng ngày. Trong một bài phỏng vấn tại Prague Writers’ Festival vào tháng 10 năm 2013, Adonis bày tỏ một kinh nghiệm làm thơ “với tôi, cái khó nhất là cấu trúc. Tôi cố gắng tránh hình thức tự sự bởi vì tôi không thích kể chuyện, đặc biệt trong thơ. Là một nhà thơ là một kẻ phản-tự sự. Nếu không, thơ sẽ thành ngụ ngôn. Nhưng làm cách nào tôi có thể mang lại sự sống, làm cách nào tôi có thể diễn tả hết tất cả tính chất phức tạp của chính trị, văn hóa và tôn giáo mà không đụng đến tự sự? Tôi suy nghĩ về vấn đề này cả năm trời, tìm kiếm một hình thức mà tôi thích. Rồi một hôm, xem một cuốn phim thật hay, tôi tự nhủ: “Nó đây rồi!” Trên màn ảnh, bạn thấy quá khứ và hiện tại, bạn xem cảnh và lắng nghe âm nhạc [cùng một lúc].”
http://www.pwf.cz/archivy/texts/articles/adonis-identity-is-a-creation_1589.html
2.
Trong các bản dịch tiếng Anh của bài “Một người đàn bà và một người đàn ông” của Adonis, tôi thích nhất hai bản của Samuel Hazo và Khaled Mattawa. Cả hai đều là những dịch giả nổi tiếng tại Mỹ. Hazo là nhà thơ, nhà văn, nhà tiểu luận, nhà biên tập đồng thời cũng là một dịch giả. Bố mẹ là người Lebanese và Syrian, Hazo lớn lên tại Mỹ, có bằng tiến sĩ văn học tại Đại học Pittsburg. Ông dịch Adonis khá nhiều, đến ba tập: The Blood of Adonis (1971), Transformations of the Lover (1982), và The Pages of Day and Night (1995). Ông nhận được rất nhiều giải thưởng và hơn 10 bằng Tiến sĩ Danh dự từ nhiều trường đại học thuộc nhiều quốc gia khác nhau. Khaled Mattawa, trẻ hơn, là một nhà thơ Mỹ gốc Libyan, giáo sư môn Anh văn và Sáng tác tại trường University of Michigan. Ngoài sáng tác, ông dịch khá nhiều tác phẩm văn học từ tiếng Ả Rập sang tiếng Anh. Với những cônng trình sáng tác và dịch thuật ấy, ông nhận được rất nhiều giải thưởng lớn tại Mỹ như các giải Academy of American Poets award, Pen Award for Poetry in Translation, Arkansas Arabic Translation Prize, v.v…
Tôi phải giới thiệu dài dòng tiểu sử hai dịch giả như vậy vì khi đọc hai bản dịch, tôi nhận thấy có một số khác biệt đáng kể, ví dụ, có một số câu ý nghĩa khác hẳn nhau. Không biết tiếng Ả Rập, tôi không thể kiểm tra được nên đành dịch cả hai. Có thể đây là một trường hợp thú vị cần được phân tích kỹ hơn để hiểu thêm về bản chất của việc dịch, nhất là dịch thơ, không phải chỉ trong tiếng Việt mà còn ở nhiều ngôn ngữ khác.
Phan Quỳnh Trâm
Một người đàn bà và một gã đàn ông
“Ông là ai?”
“Cứ nói tôi là một thằng hề bị lưu đày,
đứa con trai của bộ lạc thời gian và ma quỷ.”
“Có phải ông đã phân giải thân thể em?”
“Chỉ ngẫu nhiên thôi.”
“Ông tìm thấy gì?”
“Cái chết của tôi.”
“Có phải vì vậy mà ông vội vã tắm rửa và mặc quần áo?”
Khi em nằm trần truồng, tôi thấy khuôn mặt của tôi trên khuôn mặt em.
Tôi là mặt trời và bóng tối trong đôi mắt em,
bóng tối và mặt trời. Tôi để em ghi nhớ tôi như một người đàn ông đang lẩn trốn
“Em biết tôi đã nhìn”
“Nhưng ông đã tìm thấy điều gì ở em?
Bây giờ ông đã hiểu em?”
“Không.”
“Em có đã làm ông hài lòng, khiến ông bớt sợ hãi?”
“Có.”
“Vậy mà ông vẫn không hiểu em à?”
“Không. Còn em thì sao?”
—————
Phan Quỳnh Trâm dịch từ bản dịch của Samuel Hazo trong The Pages of Day and Night (1995)
—————
A Woman and A man
“Who are you?”
“Say I’m a clown in exile,
a son from the tribe of time and the devil.”
“Was it you who solved my body?”
“Only in passing.”
“What did you find?”
“My death”.
“Is that why you hurried to bathe and dress?”
When you lay nude, I read my face in yours.
I was the sun and shadow in your eyes,
the shadow and the sun. I let you memorize me like a man from hiding.”
“You knew I watched”
“But what did you learn about me?
Do you understand me now?”
“No.”
“Did I please you, leave you less afraid?”
“Yes.”
“Don’t you know me then?”
“No. Do you?”
Translated from Arabic by Samuel Hazo The Pages of Day and Night (1995)
Một người đàn bà và một người đàn ông
– Ông là ai?
– Một nhà thần bí điên, vô trú xứ
một hòn đá rơi từ trời, giống quỷ
– Ông là ai?
Ông đã du hành trong thân thể em?
– Nhiều lần
– Ông thấy gì?
– Tôi thấy cái chết của mình.
– Ông có mang khuôn mặt của em?
và nhìn thấy mặt trời em như cái bóng
và nhìn thấy cái bóng em như mặt trời
và luồn dưới giường em và khám phá em
– Em có khám phá ra tôi?
– Và bây giờ khi chúng ta đã soi rọi lẫn nhau, ông có tìm thấy điều chắc chắn?
– Không.
– Ông đã được em chữa lành, nhưng vẫn sợ?
– Không.
– Bây giờ ông có hiểu em không?
– Vậy em có hiểu tôi không?
—————-
Phan Quỳnh Trâm dịch từ bản dịch của Khaled Mattawa trong Adonis – Selected Poems (2010)
—————
A Woman and A man
-Who are you?
– a mad mystic without a home
a stone fallen from sky, demon-bred
– Who are you?
Did you travel in my body?
– Many times
– What did you see?
– I saw my death
– Did you wear my face?
and saw my sun as shadow
and saw my shadow as a sun
and slid under my bed and revealed me?
– Did you reveal me?
– And now that we reflected each other, have you found certainty?
– No
– Were you healed by me, and remained afraid?
– No
– Do you know me now?
– Do you know me?
Translated from Arabic by Khaled Mattawa Adonis – Selected Poems (2010)
phan quỳnh trâm | quincy phan 