Trong bài phỏng vấn “Nghệ thuật tiểu thuyết” trên Paris Review số 94, Doctorow có một nhận xét về chuyện viết lách mà tôi rất thích: “Viết văn giống như lái xe trong đêm. Bạn chỉ thấy được một quãng ngắn mà đèn xe có thể chiếu tới, nhưng bằng cách đó bạn sẽ đi hết cuộc hành trình của mình”.
Có lẽ nhiều người viết văn làm thơ từng có kinh nghiệm như vậy, nghĩa là, họ có ý thức tự giác về một số bước sắp tới chứ không phải toàn bộ tác phẩm mình đang viết bởi trong quá trình sáng tác có hai yếu tố quan trọng chi phối mạnh mẽ người viết: vô thức và sự mời gọi giữa chữ và chữ. Nhiều nhà thơ cũng từng kể, khi bắt đầu sáng tác, họ cũng chỉ hình dung một cách mơ hồ bài thơ của mình sẽ kết thúc như thế nào; nhưng từ vài câu đầu đến những câu kết thúc, người ta phải điền vào những chỗ trống, còn cách điền vào như thế nào thì… hạ hồi phân giải (dĩ nhiên cũng có người trong những trường hợp nào đó có thể làm một mạch từ đầu đến cuối trong vòng vài phút, như lái xe vượt đèn đỏ, cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng).
Cách đây vài năm, thỉnh thoảng tôi đi xem phim với anh Võ Quốc Linh, anh Hoàng Ngọc Tuấn và chị Trần Minh Hương; trên đường về anh Linh và anh Tuấn hay kể chuyện vui và nhắc đến câu thơ của Bùi Giáng mà tôi rất thích “Đường sâu hun hút, đêm trừng trị đêm”.
Những khi một mình lái xe trong đêm, tôi cũng rất hay suy nghĩ về thơ và về việc làm thơ hay chuyện việc lách nói chung. Liên tưởng từ câu nói của Doctorow đến câu thơ của Bùi Giáng, tôi ngờ những người viết văn làm thơ đều ít hay nhiều có máu… sa-đích: viết văn như một kiểu “đêm trừng trị đêm”, mình trừng trị mình. Nghĩ mà kinh hãi.
Phan Quỳnh Trâm
phan quỳnh trâm | quincy phan 