XAVIER VILLAURRUTIA
(1903-1950)
Xavier Villaurrutia là một trong những nhà thơ và kịch tác gia lớn và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Mexico trong nửa đầu thế kỷ 20. Trong cuộc đời khá ngắn ngủi, chỉ có 47 năm, ông làm được rất nhiều việc, hầu hết đều có tính chất cách tân vô cùng táo bạo. Về thơ, ông bắt đầu sáng tác rất sớm, từ năm 16 tuổi. Qua những bài thơ đầu tay chịu ảnh hưởng sâu đậm của chủ nghĩa tượng trưng Pháp và chủ nghĩa hiện đại Mexico ấy, Villaurrutia đã bộc lộ tài năng thiên phú của ông, được Octavio Paz đánh giá là “tác giả của những bài thơ tuyệt hảo”. Đến năm 20 tuổi, Villaurrutia đã trở thành một tài thơ sáng chói trong cả nước. Các tập thơ về sau, từ Phản tỉnh (Reflection, 1926) đến Hoài niệm về cái chết (Nostalgia of Death, 1938) và Bài ca xuân (Song of Spring, 1948), càng ngày càng khẳng định vị thế lãnh đạo của ông.
Vị thế ấy càng được khẳng định với việc Villaurrutia sáng lập tạp chí Ulises (1927-8) và sau đó, tạp chí Contemporaneoás (1928-31), ở đó, ông lớn tiếng cổ vũ cho việc đổi mới thơ đồng thời giới thiệu được khá nhiều các cây bút tài năng những còn rất trẻ, nhiều người chỉ ở lứa tuổi từ 15 đến 20.
Ngoài thơ, Villaurrutia còn đóng vai trò quan trọng trong quá trình đổi mới nền kịch nghệ Mexico. Năm 25 tuổi, ông thành lập đoàn kịch thể nghiệm và tiền phong tại thành phố Mexico. Sau đó, ông được học bổng Rockefeller Foundation để học kịch nghệ tại Yale University. Về nước, ông được mời giảng dạy tại Đại học National Autonomous University of Mexico (UNAM) và hợp tác chặt chẽ với Viện Mỹ thuật Quốc gia. Thời gian ấy, ông sáng tác nhiều kịch bản cách tân nổi tiếng, trở thành nhà viết kịch hàng đầu của Mexico.
Năm năm sau khi ông qua đời, tên của Villaurrutia được đặt cho một giải thưởng văn học uy tín của Mexico. Từ đó đến nay, tên tuổi của Villaurrutia, vượt ra ngoài lãnh thổ Mexico để đến với thế giới.
TÌNH YÊU CỦA CHÚNG TA
Nếu tình yêu của chúng ta không
cùng lúc là một bí mật,
một sự giày vò, một nỗi hoài nghi,
một tra vấn;
nếu nó không phải
là sự chờ đợi dằng dặc bất tận
sự trống rỗng trong lồng ngực
nơi tim đập mạnh
như một nắm tay
trên một cánh cửa bất động;
nếu tình yêu của chúng ta không phải
là một giấc mơ buồn
trong đó em sống mà không có anh,
bên trong anh, một cuộc sống
lấp đầy anh bằng nỗi lo âu;
nếu nó không phải là cơn mất ngủ,
một tiếng khóc thầm
trong đêm thâu;
nếu tình yêu của chúng ta không
giống như một sợi dây xiếc kéo căng
nơi hai đứa chúng ta cùng đi
không hề có lưới giăng, băng qua khoảng trống;
nếu từ ngữ của em
chỉ là những từ ngữ
đặt tên cho những thứ
thuộc về em, không gì hơn, và thuộc về anh nữa;
nếu chúng không được sinh ra lần nữa,
nếu chúng không gợi lên những khoảng cách bi thảm
và những cơn giận dữ
bị ruồng bỏ, bị lãng quên;
nếu ánh nhìn của em
luôn luôn là một ánh nhìn mà trong một khoảnh khắc
– nhưng là một khoảnh khắc vĩnh cửu! –
là sự khuất phục sâu sắc nhất;
nếu nụ hôn của em không
run rẩy và phục tùng
cho bất kỳ đôi môi nào khác ngoài anh;
nếu nước bọt trong miệng em
không từ từ tan hoà trong miệng anh
mùi vị không bao giờ phai nhạt;
nếu đôi môi chúng ta cùng
trần truồng như thân thể chúng ta
và thân thể chúng ta cùng
trần truồng như đôi môi chúng ta
mà không nhập thành một thân thể
và một hơi thở,
Ôi tình yêu của chúng ta đã không là tình yêu,
tình yêu của chúng ta đã không hiện hữu!
Xavier Villaurrutia – Bản dịch của Phan Quỳnh Trâm
———————
Dịch từ bản tiếng Anh, “Our Love”, của Michel Surman, in trong cuốn Twentieth-century Latin American Poetry: A Bilingual Anthology do Stephen Tapscott biên tập (The University of Texas Press, 1996), tr. 200-201.
OUR LOVE
If our love were not
simultaneously a secret,
a torment, a doubt,
a questioning;
if it were not a long
interminable waiting,
an emptiness in the chest
where the heart pounds
like a closed fist
on some immovable door;
if our love were not
the sad dream
in which you live without me,
inside me, a life
that fills me with dread;
if it were not a insomnia,
a lighted cry
in the deep night;
if our love were not
like a tightrope
where the two of us walk
without a net, across the void;
if your words were
only words for
naming things
of yours, no more, and of mine;
if they did not come to life again,
if they did not evoke tragic
distances and angers,
displaced and forgotten;
if your glance were
always the one that for a moment
–but what an eternal moment!–
is your deepest surrender;
if your kisses were not
trembling and submissing
for any lips but mine;
if the lingering moistness of your mouth
did not blend its infinite favor
in my mouth;
if together our lips
naked as bodies
and our bodies together
naked as lips
did not form one body
and one breath,
O ours would not be love,
our love would not be!
Spanish:
NUESTRO AMOR
Si nuestro amor no fuera,
al tiempo que un secreto,
un tormento, una duda,
una interrogación;
si no fuera una larga
espera interminable,
un vacío en el pecho
donde el corazón llama
como un puño cerrado
a una puerta impasible;
si nuestro amor no fuera
el sueño doloroso
en que vives sin mí,
dentro de mí, una vida
que me llena de espanto;
si no fuera un desvelo,
un grito iluminado
en la noche profunda;
si nuestro amor no fuera
como un hilo tendido
en que vamos los dos
sin red sobre el vacío;
si tus palabras fueran
sólo palabras para
nombrar con ellas cosas
tuyas, no más, y mías;
si no resucitaran
si no evocaran trágicas
distancias y rencores
traspuestos, olvidados;
si tu mirada fuera
siempre la que un instante
-¡pero un instante eterno!-
es tu más honda entrega;
si tus besos no fueran
sino para mis labios
trémulos y sumisos;
si tu lenta saliva
no fundiera en mi boca
su sabor infinito;
si juntos nuestros labios
desnudos como cuerpos,
y nuestros cuerpos juntos
como labios desnudos
no formaran un cuerpo
y una respiración,
¡no fuera amor el nuestro,
no fuera nuestro amor!
phan quỳnh trâm | quincy phan 