Những ghi chú về thơ| Notes on Poetry| Paul Éluard & Andre Breton

(Photo: Man Ray, collection Lucien Treillard, Paris)

Cả Paul Éluard (14/12/1895-18/11/1952) và André Breton (19/2/1896-28/9/1966) đều là những tên tuổi lớn không chỉ của Pháp mà còn của thế giới trong nửa đầu thế kỷ 20. Họ không chỉ là những nhà thơ xuất sắc với những tác phẩm đến nay vẫn được đọc và ngưỡng mộ mà còn là những nhà tiên phong từng phát động và cổ vũ nhiều phong trào với nhiều kỹ thuật và quan điểm mỹ học mới mẻ được xem là những cuộc cách mạng lớn trong lịch sử văn học. Trong các phong trào ấy, đáng kể nhất là phong trào thơ Siêu Thực mà ảnh hưởng còn kéo dài đến tận ngày nay. Cả Breton lẫn Éluard đều viết nhiều về chủ nghĩa siêu thực từ góc độ lý thuyết. Trích đoạn của “Những ghi chú về thơ” dưới đây, do hai người sáng tác chung năm 1929 và xuất bản vào năm 1936, thường được xem như một thứ tuyên ngôn của chủ nghĩa siêu thực bằng thơ. Trung tâm của “bản tuyên ngôn” này chính là hai câu đầu tiên “Bài thơ phải là một sự tan rã của lý trí. Không thể là bất cứ điều gì khác” (Un poème doit être une débâcle de l’intellect. Il ne peut être autre chose.) “Tuyên ngôn” này được viết trước hết là để đáp lại một quan điểm nổi tiếng của một nhà thơ rất nổi tiếng thời ấy, Paul Valéry: “Bài thơ phải là một lễ hội của lý trí. Nó không thể là bất cứ điều gì khác” (Un poème doit être une fête de l’Intellect. Il ne peut être autre chose). Hai câu của Éluard/Breton và hai câu của Valéry trở thành hai châm ngôn tiêu biểu cho hai trường phái hay hai thời kỳ khác hẳn nhau trong lịch sử: Siêu thực và tiền-Siêu thực.

Phan Quỳnh Trâm

Bài thơ phải là một sự tan rã của lý trí. Nó không thể là bất cứ điều gì khác.

     Tan rã: nghĩa là mạnh ai nấy chạy, nhưng nghiêm trọng, nhưng thuyết phục; cái hình ảnh mà người ta không thể làm khác, của trạng thái trong đó những nỗ lực không còn đáng kể.

    Bên trong nhà thơ:

    Tai thì cười,

    Miệng thì chửi;

    Đó là trí tuệ, sự tỉnh táo chết người;

    Đó là giấc ngủ chiêm bao và thấu thị;

    Đó là hình ảnh và ảo giác làm đôi mắt nhắm lại;

    Đó là sự thiếu thốn và khoảng trống được sáng tạo.

—————–

Dịch từ bản dịch tiếng Anh “Notes on Poetry (excerpt)” trong Mary Ann Caws, Manifesto: A Century of Ism (Lincoln: University of Nebraska Press, 2001), p. 471.

NOTES ON POETRY (excerpt)
A poem must be a debacle of the intellect.
It cannot be anything but.
Debacle: a panic stampede,
but a solemn, coherent one;
the image of what one should be,
of the state in which efforts no longer count.
In the poet: the ear laughs, the mouth swears;
It is intelligence, alertness that kills;
It is sleep that dreams and sees clearly;
It is the image and the hallucination that close their eyes;
It is lack and the lacuna that are created.