Mẹ | The Mother – Lydia Davis

LYDIA DAVIS

Lydia Davis sinh năm 1947 tại Northampton, Massachusetts, Mỹ trong một gia đình có truyền thống về văn chương. Cha bà là nhà phê bình văn học và giáo sư văn chương và mẹ là nhà viết truyện cực ngắn và là người viết hồi ức, bản thân bà hiện cũng là giáo sư môn Sáng tác tại đại học Albany. Thuở nhỏ bà được cho học piano, violin và các ngoại ngữ khác như tiếng Đức, Pháp v.v. Bà lớn lên ở New York nhưng sau khi tốt nghiệp trường Barnard College, bà sang Pháp và Ireland sống gần 3 năm. Trong thời gian sống ở Pháp, bà bắt đầu viết truyện cực ngắn và đồng thời dịch thuật trong ngành phim ảnh và tại một số viện bảo tàng nghệ thuật trước khi bắt đầu tập trung dịch sang tiếng Anh những tác phẩm văn học của Marcel Proust ( Swann’s Way), Gustave Flaubert (Madame Bovary), Maurice Blanchot (The Gaze of Orpheus,and Other Literary Essays), v.v.

Lydia Davis nhận được rất nhiều giải thưởng có uy tín cho cả truyện cực ngắn và cho dịch thuật như giải French-American Foundation Translation Award (1992), Guggenheim Fellowship (1997), Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres (1999), MacArthur Fellows Program (2003)..v.v.., và gần đây nhất là giải thưởng Man Booker International Prize (2013) (những nhà văn được giải thưởng này trước đó gồm có Alice Munro năm 2009 và Philip Roth năm 2011).

Lydia Davis xuất bản một số tiểu thuyết như The End of The Story (Farrar, Straus & Giroux, 1995), tuy nhiên bà được biết đến nhiều nhất nhờ những tập truyện (cực) ngắn. Truyện (cực) ngắn của bà được xem là vừa có tính thơ, tính triết lý vừa có tính chất của một bài tiểu luận lại vừa hài hước, thông minh, không hề theo phong cách của kiểu truyện ngắn thông thường. Trong bài điểm cuốn Collected Stories of Lydia Davis, Craig Morgan Teicher cho Davis là “Bậc thầy của một thể loại văn học chủ yếu do bà phát minh ra” (Lydia Davis is the master of a literary form largely of her own invention).

Truyện cực ngắn của Lydia Davis thường rất ngắn; nhiều truyện chỉ có hai câu; nhưng dù dài hay ngắn, bao giờ chúng cũng có cấu trúc rất chặt chẽ. Trong một cuộc phỏng vấn, bà đã trích lời của Beckett: “Beckett có nói đâu đó là ông không cần biết một văn bản nói điều gì miễn là nó được xây dựng một cách đẹp đẽ, hay đại loại như thế – tất cả ý nghĩa, tất cả vẻ đẹp đều nằm trong cấu trúc”. (“Beckett said somewhere that he didn’t care what a text said as long as it was constructed beautifully, or something like that–all of meaning, all of beauty is in the construction.”). Đối với bà, cốt truyện quan trọng hơn cả nhân vật và ngôn ngữ. Đọc những truyện cực ngắn của bà, người ta có thể dễ dàng nhận ra điều đó.

Truyện “Mẹ” dưới đây, trích từ cuốn PP/FF: An Anthology, là một trong những truyện ngắn tiêu biểu của Lydia Davis. Truyện, dưới hình thức tối giản của nó, nói về mối quan hệ phức tạp giữa mẹ và con gái, giữa những ước mơ và yêu sách nhiều lúc quá đáng của những người làm cha mẹ đối với con cái; giữa tình thương và tai họa. Đọc đến câu cuối, người đọc không thể không nghĩ ngợi. Việc nghĩ ngợi ấy khiến cho câu chuyện dường như dài và hơn hơn bản thân nó. Đây chính là một trong những đặc điểm được xem là mang dấu ấn hậu hiện đại trong các truyện cực ngắn của Davis: thế giới bao giờ cũng vượt ra ngoài khả năng nắm bắt của lý trí con người.
Phan Quỳnh Trâm

MẸ

Cô gái viết một câu chuyện. Mẹ cô bảo: “Nhưng giá mà con viết một cuốn tiểu thuyết thì hay hơn biết mấy”.
Cô gái xây một ngôi nhà búp bê. Mẹ cô bảo: “Nhưng giá mà đó là một ngôi nhà thật thì hay hơn biết mấy”.
Cô gái làm một chiếc gối nhỏ cho bố cô. Mẹ cô bảo: “Nhưng giá đó mà là một cái chăn thì có phải thực tế hơn không”.
Cô gái đào một cái lỗ nhỏ trong vườn. Mẹ cô bảo: “Nhưng giá mà con đào một cái lỗ lớn thì hay hơn biết mấy”.
Cô gái đào một cái lỗ và chui vào ngủ trong đó. Mẹ cô bảo: “Nhưng giá mà con ngủ luôn chẳng bao giờ dậy nữa thì hay hơn biết mấy”.

THE MOTHER

The Mother
The girl wrote a story. “But how much better it would be if you wrote a novel,” said her mother.
The girl built a dollhouse. “But how much better if it were a real house,” her mother said.
The girl made a small pillow for her father. “But wouldn’t a quilt be more practical,” said her mother.
The girl dug a small hole in the garden. “But how much better if you dug a large hole,” said her mother.
The girl dug a hole and went to sleep in it. “But how much better if you slept forever,” said her mother.

Phan Quỳnh Trâm dịch từ “The Mother”, in trong PP/FF: An Anthology do Peter Conners biên tập, Starcherone Books, New York, 2006, tr. 77.